῾cerkiew᾿: bыṷa szkoṷa pit cerkľom tam, szto jest ED24; bo tam cerkoṷ to ćṷakamy ne bыṷa byta MP37
- Boh ῾Bóg᾿: tak Pan Bih joho pokaraṷ za toto MŁ39
- cerkiwnyj majontok ῾dobra kościelne᾿: cerkiṷnyj majontok bыṷ od nas, od Hubokoho (…)JCz22
- cerkiwnyj lis ῾las kościelny᾿
- cerkiwnyk ῾człowiek obsługujący cerkiew, kościelny᾿: a tot cerkiṷnyk zabyṷ na prestoli zhasyty śṷiczkы; a obik zaraz bыṷ tыm cerkoṷnykom yszczy Dutka ED24
- dzwinycia ῾dzwonnica, jednocześnie pierwsza część cerkwi, w zależności od jej stylu budowy᾿: i jak bubnuṷały na dzṷinycy to tisz kыjankamy; pid dzwinycom stojały PM15
- gnot ῾knot᾿: no to gnot bыṷ puszczenyj do kamfinы, znasz PM15
- Hospod Boh ῾Pan Bóg᾿: ta Hospod Boh tia ochoronyṷ ED24
- ikona zob. obraz
- ikonostas ῾ikonostas᾿
- jegomość ῾ksiądz᾿: mы radyły jegomość, a de radyły pop ta ne znam, to Poľakы tak radyły na ruskoho ksiendza, a teper jak to, otec cy jak ony nazywajut, a daṷno ne nazyṷały to tak PM15
- katechizm, katefizm ῾katechizm᾿: no ne mohṷa-m sy daty rady s katefizmom, Bibłyju ciṷu-m znaṷa na pamjat PM15; bo to trea bыṷo maty katechizm y Bibłyju ED24
- katefizm zob. katechizm
- katołyk ῾katolik᾿: no ałe h Gorłyciach to bыṷo Żыd na Żыdi, tam ne bыṷo nycz katołykiṷ łem samы Żыdы, to dṷery h dwery Żыdы bыły PM15
- koruhow ῾chorągiew᾿: na śṷato budeme nesty choruhṷy MŁ39; persze cerkoṷ obchodyły a potim wыszły zo samыma koruchl´amy y śṷatyły paskы na ostatku, to barz hardi bыṷo PM15; koruhṷy, szыtko me toto yszczy wynesły ED24
- kryłos ῾miejsce dla diaka w cerkwi᾿: żak stojaṷ w kryṷosi SF36
- moszczy ῾relikwie᾿: a jegomość z Liszczyn jak sia dowidaṷ, tot Dacyszyn, łetiṷ straszni, żebы sia ne spałyły totы, jak nazyṷały moszczы, moszczy kotry bes toho ne można bыṷo sṷużbu prawyty ED24
- Nowыj Zakon, Starыj Zakon ῾Stary i Nowy Testament᾿: Nowy i Stary Zakon, to Starы bыṷ ta jak żыdiṷski, a potim jusz jak Isus sia hrodyṷ, joho żыtia jusz tïsz opysane ciṷe PM15
- obraz ῾obraz, ikona᾿: to już zme już potrafyły nesty totы obrazы, bo nesły zme i tot jeden obraz wełykij i tot menczыj ED24; obraziṷ bars duże mały ľude, kochały sia h obrazach PM15; piszṷa do cerkṷy ne wydyt nycz, żadnoho obraza, nycz SF36
- Pan Bih ῾Pan Bóg᾿: a taki rik bude jaki Pan Bih dast PM15
- pawuk ῾ozdobny żyrandol w cerkwi na środku᾿: h nas w cerkṷy kras paṷuk wisyt SF36
- popiwstwo ῾ksiądz z żoną᾿: kosiondz i baba to jest popiṷstṷo SF36
- popiwszczyna ῾księże pole᾿: to ksienże połe bыṷo, bo persze jak dachto ne maṷ dity, no to połe jak maṷ, no to od:aṷ na cerkoṷ, no i zato toto połe jusz potim nazyṷały popiṷszczыna PM15
- prawyty ῾odprawiać nabożeństwo᾿: kołysy me prawyły razom z Poľakamy PM15; jegomość prawyṷ sużbu ED24
- prestił, prystił ῾ołtarz w cerkwi᾿: tot nimыj opowidaṷ, że kozы skakały po prestoli znasz PM15; tak że jusz tam prestiṷ sia pałyṷ ED24; prystiṷ hыn je PM15
- prytwor ῾przedsionek, przednia część cerkwi, babiniec᾿: jak duże l´udy w cerkṷy ta duszno sia robyt, zato stojat w prytṷory PM15
- śwato ῾święto᾿: ho śṷata, h Ristjanы Śṷata PM15; no to pereważni h mjasnycoch robyły totы pretstawlinia, po śṷatoch ED24; mы mame h nedil᾿u toto śṷato, ne w czetwer MŁ39
- świczka ῾świeczka᾿: tyṷko taka poṷymin macićka bыṷa, ta jak f świc:i PM15
- utrnia ῾jutrznia᾿: to rano w cerkṷy, persze to ho śṷata rano zaṷczasu prawyły, to duże czыtania na utrni jest, bыṷ żak to wse śpiwaṷ PM15
- władyka ῾biskup᾿: no i powidajut że bude wam lipsze władyko, mы dajeme na Sużbы Bożы SF36
- zapowid ῾przykazanie᾿: ta Desiat Zapowidy znam, ałe toto tak’e reszta tam, takы rużnы takы, jak to powisty, tak’e zapytania to nycz ne znaṷa, no ne pojaṷa-m i jusz, a Bibłyju to ciṷu-m znaṷa PM15
- żak ῾diak᾿: ne bыṷo h Rusnakiṷ organiṷ any organisty, łem żak bыṷ ED24
- żakuwaty, diakuwaty ῾być diakiem w cerkwi, śpiewać᾿: no to żak żakuje w cerkṷy MŁ39; win tak kodkodakaṷ, ne żakuṷaṷ PM15
Cerkiew to świątynia rytu wschodniego (prawosławnego lub greckokatolickiego). Pierwotnie do końca XVIII wieku cerkwie budowane były z drewna, bez użycia gwoździa, co potwierdzało tylko niezwykłe umiejętności budowlane miejscowych rzemieślników. Później zaczęto wnosić je z cegły i kamienia. Dekoracyjne wnętrza cerkwi z charakterystycznymi ikonostasami i smukłe sylwetki odzwierciedlają przeplatanie się kultury bizantyjskiej z łacińską. Najprawdopodobniej pierwsze takie budowle miały jedną wieżę, a dopiero w XVII/XVIII wieku zaczęto umieszczać charakterystyczne kopuły nad poszczególnymi częściami świątyni – przedsionkiem, nawą główną i prezbiterium. Tak zbudowano cerkiew w Owczarach (1653 r.) i w Kwiatoniu (1700 r.). Z XIX wieku i lat późniejszych pochodzą cerkwie murowane. budowane w stylu tzw. józefińskim. Przykład takiego budownictwa można zobaczyć w Blechnarce. Zupełnie odmienny styl reprezentuje cerkiew w Pętnej, zbudowana na planie krzyża greckiego w stylu kijowskim. Cerkwie stawiano na planie krzyża, w układzie trójdzielnym: prezbiterium – oktagonalne lub prostokątne, nawa główna – kwadratowa, babiniec (przedsionek). Odpowiadało to podziałowi wszechświata na przestrzeń boską, ludzką i miejsce dla grzeszników. Każda z części kryta była osobnym czterospadowym dachem namiotowym, a babiniec dzwonnicą. Na każdej usytuowano kopułę o charakterystycznym dla cerkwi cebulastym kształcie z krzyżem. Do końca XVIII wieku zwieńczenia były zdobione bogatą renesansową albo barokową ornamentyką. Uległa ona uproszczeniu w wieku XIX, gdy zaczęto korzystać z oszczędnych w formie wzorów austriackich, dla których charakterystyczną była wieża w kształcie prostopadłościanu. Wówczas pojawiły się również cerkwie murowane. Cerkwie są orientowane, a prezbiterium znajduje się od strony wschodniej.
