dechet (дехет) | Słownik łemkowski

῾dziegieć᾿: no to ïszły z tym dechtiom handl᾿uwaty ED24

dechtiar ῾dziegciarz᾿: dechtiare to h Wosy bыły, taj ï w Bilanci handluṷały tom dechtiom tiż MŁ39
karpyna
krosna 1.῾rodzaj nosidła, na którym noszono dziegieć᾿: krosna to bыṷo tak´e na płeczы, szto nosïły tam toty toṷarы dechat, derewjanyj towar no toto bыłы krosna ED24; 2.῾warsztat tkacki, krosna᾿: na krosnach toto poṷotno robyły MŁ39
Madiary ῾Węgry᾿: desy chodyły popered ïszczy chodyły na Madiary, chodyły ałe z wyżkamy chodyły, derewjanym towarom. Nie, z dechtiom ne chodyły na Wengrы, chodyły łem z derewjanym towarom PM15
smoliwka ῾drewno żywiczne᾿: szto win sia onosyṷ bidak tych smoliwok na prodaj do Gorłyc, bo to do palinia bыṷo dobre, znasz SF36; to sut takы sosnы h lisi, szto wypuszczajut taku smoṷu, najde pniaka smoliṷnoho, pryweze domiṷ i to sia pałyt, to sia dobry pal´at totы smoliṷkы JCz22

Wyrób dziegciu jest podobny do pozyskiwania mazi, z tym, że właśnie ona była ostatnim produktem destylacji drewna. Destylacje prowadzono w specjalnych dołach, o głębokości ponad 1 metra, wykopanych w ziemi, zwanych mieleszami. Doły wewnątrz oblepiano gliną i umieszczano w nim rurkę, która odprowadzała destylat na zewnątrz. Do mielesza wkładano oczyszczone i suche szczapki drewna zwane karpiną, tak, że powstawał stos o wysokości ok. 1,5 metra nad ziemię. Taki kopiec uszczelniano gliną, a znajdujące się wewnątrz drewno podpalano. Tliło się ono praktycznie bez dostępu powietrza przez kilkanaście godzin. Po kilku godzinach pierwsze produkty destylacji – terpentyna, później dziegieć i na końcu produkt destylacji – maź, zaczęły spływać przez rurkę. Z jednego mielesza o powierzchni 2 m3 otrzymywano 6 litrów mazi.

Najsłynniejsi dziegciarze pochodzili z Bielanki. Sami również handlowali, dźwigając na krosnach swój towar.

Dziegieć jest czarną, gęstą i lepką mazią, nazywaną smołą drzewną. Powstaje w procesie suchej destylacji drewna smolnego, np. sosny, brzozy. Wybrany materiał podgrzewa się do temperatur sięgających nawet 1000° Celsjusza, bez dopływu powietrza. W efekcie powstaje szereg gazów, które następnie ulegają skraplaniu. Wśród nich znajduje się dziegieć, o charakterystycznej woni palonego ogniska. W tradycji ludowej ma on bardzo szerokie zastosowania lecznicze:

dziegieć brzozowy posiada działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, antyseptyczne i dezynfekujące, stąd też używany był jako środek na trudne rany i stany zapalne skóry;
dziegieć jałowcowy działa pozytywnie na układ trawienny oraz moczowy, niwelując powstałe w nich zapalenia oraz jest substancją odkażającą, stosowaną miedzy innymi przy trądziku i łuszczycy;
dziegieć sosnowy stosowano na trudno gojące się rany;
dziegieć węglowy wykorzystywano w substancjach przeznaczonych do włosów, gdyż ogranicza produkcję łoju. Działa też przeciwzapalnie oraz przeciwbólowo.