ikonostas (іконостас) | Słownik łemkowski

῾ikonostas, ściana w cerkwi składająca się z kompozycji ikon ułożonych w rzędach wg pewnego kanonu᾿

Ikonostas to forma przegrody w cerkwiach, która oddziela prezbiterium, w którym znajduje się ołtarz, od nawy głównej, przeznaczonej dla wiernych czyli sacrum od profanum – świat ducha od świata realnego. Ikonostas ewoluował przez wieki od kamiennej lub marmurowej przegrody zwanej templonem, poprzez układ kolumnowy podtrzymujący strop z zawieszonymi na nim ikonami, do formy, znanej nam do dziś, która wykształciła się w XIV-XV w. na Rusi. Ikonostas o charakterze ściany z trzema wejściami całkowicie zasłania prezbiterium. Środkowe wejście, usytuowane w centralnym punkcie ikonostasu, zwane carskimi wrotami, rozpoczyna ewangeliczną historię zbawienia opisaną w ikonach. Na carskich wrotach umieszczono wizerunki czterech ewangelistów, a nad nimi namalowana jest scena Zwiastowania, symbolizująca tajemnicę Wcielenia.

Boczne wrota, umieszczone po prawicy i lewicy carskich wrót, zwane diakońskimi przeznaczone są dla diakona oraz pozostałych księży. Niegdyś prowadziły do osobnych pomieszczeń: żetwiernika, gdzie przygotowywano święte dary i naczynia liturgiczne i diakonikonu – miejsca na szaty i księgi liturgiczne.

Na wysokości wrót znajduje się rząd największych i najważniejszych ikon w świątyni – stałych (namisny). Patrząc na carskie wrota, po prawej stronie znajduje się ikona Chrystusa Nauczającego, który prawą ręką błogosławi, a w lewej trzyma księgę lub zwój wskazujący wiernym drogę do zbawienia – „Ja jestem bramą, kto przeze Mnie wchodzi będzie zbawiony”, a obok niego najczęściej ikona świętego Mikołaja, szczególnie czczonego na Łemkowszczyźnie. Po lewej Bogurodzica z dzieciątkiem typu Hodigitria (Przewodniczka) oraz tzw. ikona chramowa czyli ikona patrona cerkwi.

Rzędy ikon rozmieszczone są według ścisłego kanonu. Drugi rząd to prazdniki (praznyky) – świąteczne ikony pokazujące najważniejsze sceny z życia Chrystusa, przedstawiająсe 12 głównych świąt roku liturgicznego. Pierwsza ikona od lewej, to Narodzenie Przenajświętszej Bogurodzicy, dalej: Wprowadzenie do Świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Chrystusa, Ofiarowanie, Objawienie, Przemienienie, Wjazd do Jerozolimy, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zstąpienie Ducha Świętego i Zaśnięcie Matki Boskiej. Rozdzielone są pośrodku ikoną Ostatniej Wieczerzy, jako symbolem wciąż żywej ofiary liturgicznej, dokonującej się na każdej mszy świętej. Nad nią umieszczano Mandylion – oblicze Chrystusa nieuczynione ręką ludzką – na kształt odbicia głowy Jezusa na chuście św. Weroniki czy Całunu Turyńskiego.

Trzeci rząd ikon – Deesis przedstawia w centralnej części Chrystusa tronującego Spas w syłach z postaciami Jana Chrzciciela i Matki Boskiej, w modlitewnych pozach po bokach oraz dwoma aniołami u stóp i rząd 12 apostołów.

Ostatni, czwarty, najwyżej usytuowany w ikonostasie stanowi rząd starotestamentowych proroków i patriarchów kościoła, którzy zwiastowali przyjście Chrystusa. Uwieńczeniem całości w centralnej części ikonostasu jest ikona – scena Ukrzyżowania, jako symbol odkupienia i zwycięstwa.

https://www.youtube.com/watch?v=IwLfVPKyhxI&t=20s