῾maszyna do wyciskania oleju, olejarnia᾿: a tam h Noṷycy to bыły takы olijarni, szto sia robyṷo olij ED24
- makuch ῾pozostałości, np. z nasion lnu, które były ubocznym produktem wytwarzania oleju; cenny komponent pasz treściwych᾿ makuch, no to-m ty kołysy radyṷa, że s toho łenu, jak sia robyṷo olij, do Noṷyci sia yszṷo, to-m ty chtoṷdy radyṷa że makuch, s toho szto już sia wytysnuṷ [olij]. Ony dawały do jakysoj formy takoj, szto makuch takij bыṷ okruhṷыj jak toto, łem takij wełykïj makuch bыṷ ED24; # wypasty sia jak makuch ῾mocno przytyć, być bardzo grubym᾿: joj, ta ṷin ṷypas sia jak makuch, takij spasenыj PM15; # ubraty sia jak makuch ῾ubrać się za ciepło᾿: jak sia uberete jak makuch, ta peṷni że ṷam bude horiaczo SF36
- masło ῾masło᾿: jem sy zhotowyṷa harbatu, y chliba z masṷom jem sy ziṷa PM15
- masnыj ῾tłusty᾿
- mastyty 1.῾smarować twarz itp.᾿: ałe bы mastyṷ ta prucz:e zыjde ED24, por. smaruwaty; 2.῾krasić potrawę jakimś tłuszczem᾿: k´esełycia bыṷa barz smaczna, bo bыṷa maszczena łenom, z łenu olijom MŁ39, dk omastyty; 3.῾czyścić klepisko mieszaniną odpowiedniej gliny (czerwonej lub siwej) z wodą᾿: zbiłyty chыżu, bo ne bыṷo biṷoho łem zeml´a i zbil´ały [totu zemlu] rozkoṷotyły hłynu syṷu abo czerṷenu h myści tak o jak zapraṷa i wziaṷa-s szmatu i mastyṷa-s totu i zbil´aṷa-s totu chыżu. Ona ne bыṷa biṷa łem sia nazywaṷo że zbiłyty, no bo bude incza już SF36, dk zbiłyty
- olij ῾olej᾿: kiesełycia bыṷa barz smaczna, bo bыṷa maszczena łenom, z łenu olijom MŁ39
- olij spuszczaty ῾tłoczyć olej᾿: Dańko chodyṷ, tysz spuszczaṷ olij, a to jakosy łen prażyły i toṷkły y totu muku sztosy robyły iszczy, ale ne znam szto, szto sia olij zrobyṷ i makuchы bыły s toho, takы jak chlibы. To s toj muky, szto ostaṷaṷo, szto sia sprażyṷo, olij odyszoṷ a makuchy brały ta koroṷam dawały PM15, zob. makuch
- olijar ῾człowiek zajmujący się tłoczeniem oleju, olejarz᾿
- omasta ῾omasta, tłuszcz᾿: tṷuszcz, cy margaryna, cy masṷo, to omasta cy soṷonyna PM15
- omastyty ῾dodać do potrawy jakiś tłuszcz czy śmietanę᾿: obarianы kompery to h ṷupach hotoṷłenы, potim obrjanы ï omaszczenы SF36, ndk mastyty
To, że słowo olej pochodzi od łacińskiego słowa „oleum” – to wiadomo, to że stara nazwa oleju to „masło” i słowo to jeszcze funkcjonuje w językach rosyjskim i bułgarskim to już zapewne wie mniej z nas, ale to, że tłoczenie nazywano biciem oleju to już mało kto wie.
Olejarstwo do początku XX w. należało obok młynarstwa do najbardziej rozpowszechnionych rzemiosł spożywczych. Olej był tłoczony w olejarniach, ale nierzadko również w domach. W II połowie XVIII wieku w Galicji było 228 olejarni, z czego 15% zmechanizowanych.
W Beskidzie Niskim pamięta się jeszcze o takich specjalnych olejarniach, gdzie zanoszono cenne ziarna na olej. Znajdowały się one m.in. w Nowicy, Florynce i najprawdopodobniej w Klimkówce. Do dnia dzisiejszego istnieje jeszcze olejarnia w Gładyszowie, gdzie można od początku do końca prześledzić proces tłoczenia a na koniec posmakować aromatyczny i smaczny olej.
Olej tłoczono z lnu, konopi, maku, rzepaku, gorczycy, słonecznika, dyni oleistej, lnianki, orzechów buka, pestek derenia świdwy, orzechów laskowych.
Tradycyjny proces tłoczenia oleju obejmował: rozdrabnianie nasion, matowanie czyli zagniecenie ciasta, zasmażanie i wytłaczanie. Do tłoczenia stosowano prasy: naciskowe, klinowe, dźwigowe, dźwigowo-ciężarowe wykonane z drewna. Z czasem zastąpiły je prasy śrubowe.
Olej był w tradycji szczególnie cennym środkiem medycznym stosowanym na wiele dolegliwości. Szczególne znaczenie miał olej lniany, który stosowano do leczenia odmrożeń i oparzeń skóry, a także na „darcie w kiszkach”.