pec (пец)

῾piec᾿: h moho teścia yszczы z doszczok bыṷ komïn, yszczы ne bыṷo szparheta w chыży, łem bыṷ pec ï h tim pecu hotowyły isty w pecu JCz22; chlibowыj pec, to bыły vełycz totы pecy robyły, h nas bыṷ na sim chlibiṷ PM15

• dwerci ῾małe drzwi, drzwiczki, np. od pieca᾿: to ne bыṷo tam dwercy SF36; a dwerci to w szparheti sut PM15; w jami bыły z hory takы dṷerci, szto sia nakrywaṷo y zasypuwaṷo sia z hory JCz22; to worota do bojiska sut, a maṷy to dṷerci RF55; # carskы dwery/carskы
• hołownia ῾głownia w piecu᾿: jak sia ne dopałyṷo droṷno, a potim po małeńkы wyhasaṷo jak sia ne chtiṷo dopałyty, to sia nazywaṷo hoṷoṷnia ED24
• hornec ῾garnek᾿: to ja radżu o ïncze, a wы radyte o raka, szto stawľały na tim raku horci, je? SF36; i hotovyłï ṷachы f takych horcoch, bľaszanы sia mi zdaje, taky żeliznы bыły tisz toty horci, wełykы PM15
• kobыła 1.῾klacz, kobyła᾿: taku kras kobыṷu zme mały kołysy JCz22; # jomu takij stыd jak kobыli szto sankы perewerne ῾brak poczucia wstydu, nie przejmować się swoim zachowaniem᾿: ta im taki stыd jak kobыli szto saŋkы perewerne, to im stыd po cmoku! SF36; 2.῾przewód kominowy᾿:czeľusty bыły s prychodu, czeľusty, szto dыm yszoṷ do toj kapы, no i do komyna, bo komyn bыṷ nat tom kapom, kobыṷa ïszczy bыṷa, ałe to potim już robyły inczy pecы, ï jusz ne bыṷo tыch kapiṷ PM15
• kociuba ῾pogrzebacz᾿: pohrebacz to kociuba jest, szto ohen poprawľaty w pecu, ałe pohrebacz to po polskы MF53; kociuba to taka, szto po pecu sia tam zhartat MŁ39
• koczerha ῾pociasek (drewniana łopata) do wyjmowania chleba i wygarniania ognia z pieca chlebowego᾿: ohen s peca sia wyhartaṷo koczerhom SF36; koczerha to taka derevjana opata, znasz PM15; a koczerha to taka do peca specjalni, do chliboṷoho peca, to tisz maṷa tak’e, taka bыṷa o, i tu taki maṷa doṷhi dыrżak, taka bыṷa o tu bыṷo prosto a tu tak’e piṷokruhṷe MŁ39
• komyn ῾komin᾿: czeľusty, szto dыm yszoṷ do toj kapы, no i do komyna, bo komyn bыṷ nat tom kapom PM15
• luchta ῾luft᾿: bo tam bыṷa tyż taka peczara y sia pałyṷo, y luchta bыły y aż tu do komyna yszły wydysz o, takы ľuchta szto sia pałyṷo, dыm yszoṷ ot:al᾿ yszoṷ tu aż do komyna, do toj kapы, a kapa proṷadyṷa na dach PM15   
• łyczko ῾powierzchnia, która tworzyła się, gdy czyszczono klepisko zbyt gęstą gliną rozrobioną z wodą᾿:no to toto łyczko bыṷo ne potryskane, bo to sia tak asz szkłyṷo toto łyczko, ono tom hłynom hustom bыṷo zarobłene, znasz SF36
• okipczenыj ῾pobrudzony sadzą᾿: opałene, okipczene szto jusz sia ne pałyṷo ED24
• peczy ῾piec᾿:jusz po mojim vesiľu pekły PM15, dk. speczy, wpeczy
• pomeło ῾rodzaj miotły z gałązek jodły do zamiatania lub czyszczenia, np. pieca chlebowego᾿: a do zamitania, to bыṷo pomeṷo sz czatynы PM15; pomeṷom kras sia wyczыstyṷo czeľusty na nediľu; może bыły ľude że może tыm pomeṷom, jak maṷ takie pomiṷce, ta może ï tыm pomeṷom wymiṷ s peca ED24, zdr. pomiłce, pomełce
• ponibia ῾sklepienie pieca nad paleniskiem᾿:ponibia, to nad pecom PM15
• pryczyniaty ῾dodawać, np. wyrabiając ciasto dodawać mąki᾿:ja ty daju pjatku yszczy ty pryczyniu desiatku, no y starczyt ty jusz tych piniazy szto-m ty napryczyniaṷa SF36; pryczyniam sy muku na perohy ED24, dk pryczynyty, napryczyniaty
• pryczynyty 1.῾dodać᾿, cyt. zob. pryczyniaty; 2.῾dopowiedzieć coś᾿: ľabzduľa taka szto ne utrymat nycz, szыtdo rozpoṷist, yszczy prycznyt sṷoje, naopowidat choczszto SF36, ndk pryczyniaty
• prypecok ῾przypiecek᾿:dity stojały tam, koṷo toho prypecka SF36; a prypecok bыṷ już prï tim pecu JCz22
• rak1.῾rak᾿:bo h nas tu doṷoṷ sia schodyły chṷopы, to yszły tu do hory pid lis, ïszły na rakы PM15; 2.῾naczynie na trzech „nogach”, na które kładło się garnki na piecu᾿: na raci to hotoṷyły jisty (…) takij żeliznыj bыṷ PM15;to sia kṷaṷo do peca tot rak na ohen, kaṷaṷo sia hornec z komperiamy y sia hotowyṷo na tim raku, takы maṷ krywы niżkы SF36; nazyṷały rak, szto można na poły toto bыṷo, maṷo try nohy y takie, że można bыṷo na tim hornec postawyty cy totu rыŋku ED24; 3.῾choroba, rak᾿: teper na raka hmerajut, a persze na pľuca jak zachṷoriṷ, to jusz ne bыṷo ratunku PM15
• ruszta ῾pręty żelazne ułożone równolegle, osadzone w ramie, np. w piecu nad popielnikiem᾿: bo jak bы ne bыṷo tыch ruszt, no to tot popiṷ bы nykoły ne schodyṷ ED24; w pecu masz ruszta y popeľnyk MF53
• szparhet ῾piec kuchenny᾿: ne bыṷo szparhetiṷ jak teper, łem pec bыṷ ï tam pekły chlib, hotowïły JCz22; na szparheti bľacha bыṷa a w seredyni koliczka takы ED24
• watra 1.῾palenisko w piecu chlebowym᾿: na bľachu sia wsypaṷo zerna i tak w pecu na watri wyschṷo PM15; jak sia szmaryṷo muku na ṷatru ï ona sia pałyṷa, ta toṷdy dopiro na opatu chlib sia kṷaṷo, to watru tak spraṷdżały, znasz SF36; babka w pecu lipyły totu watru, żeby riṷno bыṷo JCz22; 2. Watra (nowsze)῾określenie corocznego święta kultury łemkowskiej᾿: na ṷatri musyt ľaty, kus ałe fse lije MF53
• watralka ῾drewniana łopata z długim trzonkiem do pieca chlebowego (?)᾿: ta desy-m czuṷa o watralci, ałe ne możu sy prypomnuty PM15
• wyżnycia, wożnycia ῾w kurnej chacie czworoboczny otwór w suficie (na strych) z zasuwą do wypuszczania dymu, którą zamykano po wygaśnięciu ognia᾿: de bыṷa kurna chыża to bыṷa taka w poṷali wыryzana ṷyżnycia taka, wożnycia; jak pałyły to ot:ykały, a potim zatykały PM15

Zachowane jeszcze piece w starych domach łemkowskich, usytuowane są najczęściej obok wejścia z sieni. Mają postać dwóch prostopadłościennych brył zbudowanych z kamienia i gliny. Stanowią one szeroką nalepę do gotowania oraz piec chlebowy różnej wielkości. Otwór do pieca chlebowego, gdzie dawniej rozpalano ogień i gotowano posiłki, powszechnie na Łemkowszczyźnie nosił nazwę czelusty. Sklepienie pieca nad paleniskiem zwano z kolei w okolicach Bielanki ponibia, zaś w innych wsiach spotyka się nazwę sklepowynia (np. Uście Gorlickie) lub pidymnia (np. Komańcza). Na otwartym palenisku zwanym watra stawiano żeliwne lub gliniane garnki albo żelazny trójnóg. Żar zgarniało się najpierw watlarką, którą później zastąpiła koczerha. Dym rozchodził się po pomieszczeniu lub był odprowadzany przez okap na strych zwany wyżnycią.

Piec wykorzystywany był jednak nie tylko do gotowania, ale służył też jako miejsce do spania. Do dzisiaj z uśmiechem wspomina się to ciepłe i wbrew pozorom przestronne miejsce, mogące czasem pomieścić nawet kilka osób.