1. ῾jajko᾿; 2. ῾jajko wielkanocne, pisanka᾿: na Wełygden me jajcia katul´ały na poły ED24
W kulturze ludowej pisanka to znak radości ze zmartwychwstania Chrystusa.
Co roku na Wełykden czyli łemkowską Wielkanoc, kobiety przygotowują jednobarwne i kolorowe jajka. Zaczynają już w Wielki Czwartek. Ciągle jeszcze starają się robić to wspólnie, śpiewając przy tym i opowiadając sobie. Niestety ten zwyczaj wspólnego malowania powoli zanika, podobnie jak i wiele innych. Malowane jajka zostają jednak nadal jednym z najważniejszych atrybutów wkładanych do wielkanocnego koszyczka.
Jajka można pomalować na różne sposoby bez korzystania z gotowych farb. Kiedyś gospodynie Beskidu Niskiego powszechnie używały do tego surowców roślinnych, które miały na wyciągnięcie ręki. Współcześnie wraca się do starych metod wykorzystywania barwników roślinnych, np. zieleń uzyskuje się wywaru z pokrzywy, fiołka, żyta, jemioły a także pietruszki lub czerwonej kapusty z odrobiną kurkumy. Odcienie koloru czerwonego są efektem buraczków lub mieszaniny cebuli i kory dębowej, szyszek olchowych, choć obecnie najpopularniejsze są te, gotowane w samych suchych łupinach cebuli, przechodzące czasami do brązu. Fiolety otrzymamy z czarnej malwy a kolor niebieski z czerwonej kapusty. Sposób prosty: liście z jednej średniej czerwonej kapusty pokroić, zalać wrzątkiem, dodać 2-3 łyżki octu i soli, po czym gotować ok. pół godziny. Do takiego wywaru włożyć ugotowane wcześniej jajka i trzymać je tam do godziny lub dłużej. Czas zależy od pożądanego efektu – im dłużej, tym barwa ciemniejsza. Jajka można też ugotować w wywarze od początku. Kolor żółty powstaje między innymi z kory młodej jabłonki a obecnie można wykorzystać przyprawy takie jak kurkuma bądź szafran. Na szklankę wody dać 2-3 łyżki przyprawy i gotować kilkanaście minut. Naturalnych barwników naprawdę jest sporo, np. nagietek, hibiskus, czarna herbata, dynia, łupiny z orzecha włoskiego itd. Gotując suche kwiaty warto trzymać się zasady, że na szklankę wody wsypać odpowiednio 100-150 g suszu, dodać ocet i sól jak przy wywarze z czerwonej kapusty. Najlepiej samemu poeksperymentować i znaleźć swój ulubiony sposób. Malowane w ten sposób jajka nie zawsze wyglądają idealnie, ale może warto choć raz pobawić się w babcine sposoby, a najlepiej połączyć to z zabawą z dziećmi, które uwielbiają eksperymentować.
Inna technika polega na malowaniu ornamentyki woskiem i barwieniu skorupki nie pokrytej nim odpowiednią farbką. Uzyskuje się w ten sposób jednobarwne kompozycje, a powtórzenie tej procedury pozwala na uzyskanie wzoru wielokolorowego. Jednak wielobarwne pisanki rozpowszechniły się na Łemkowszczyźnie dopiero w latach 30-tych XX wieku.
Utarło się w zwyczaju, że własnoręcznie wykonane pisanki matki chrzestne rozdawały swoim chrześniakom, a dziewczyny pisankami wykupywały się od śmigusa. Natomiast w okresie paschalnym pisanki kładzione są na grobach jako dar dla zmarłych.
Do dzisiaj w Beskidzie Niskim ludzie wspominają, jak wracając z cerkwi do domu po uroczystych nabożeństwach katulały jajka z góry i obserwowali, czyje będzie najszybsze.
https://www.youtube.com/watch?v=wsj8dy_Kd6w
