dach (дах)

8 października 2021
dach (дах)

 

 

  
῾dach᾿: hrebin na dasi, to bыło może żeby witer ne brał totu sołomu, abo cholera znaje do czoho to bыło SF36
tragar ῾główna belka pod sufitem; poprzeczne belki, na których wspiera się wiązanie dachowe; tragarz᾿: tragar yde napiṷperek bez chыżu, tak chrest robyły na seredyni ï rik koły stawlały JCz22

krykoł ῾belka dachowa, krokiew᾿: bo na pṷatṷы już zaryzuṷały krykṷы JCz22; pid dachiṷku krykoṷ ï ṷatы ïszły MP37

szwala ῾drzewo ścięte i oczyszczone z gałęzi, ociosane z dwóch stron, przecięte na pół᾿:rukamy ryzały na szṷali, to sut szytko, ryzane dereṷo jes szwaľamy; bo to bыṷo łem bez piṷ pereryzane JCz22; bo toto derewo sia nazywaṷo szṷali, bo ono bыṷo zobtynane już na szṷali, toto derewo sia wszydko nazyṷaṷo szwali na chыżu SF36

wiazania ῾wiązanie᾿: pṷatwы ïszły na wjazaniu już do hory JCz22

wiazar ῾element więźby dachowej᾿: wjazar w chыży to totы hirni derewa, totы pit pṷatwыRF55;

płatoł ῾element konstrukcji dachu, płatew᾿: wjazarы musiły bыty, no bo bы ty krykṷы ros:unuły pṷatwы MP37

hrebin 1.῾grzebień᾿: tak hardi zaczesaṷ hrebeniom o, ï już bыṷo PM15; to kohuty mały hrebeni JCz22; 2.῾zęby na dyszlu nowego fabrycznego pługa᾿: to tot cmok hrebin, szto ma toty taky hakы, szto sia zakṷadaṷo toto raz dal´sze raz błyż:e SF36; hrebin to tak´e bыṷo żelizo i takы bыły ṷystaṷłenы takы haczkы JCz22; 3.῾wystająca część najwyższego rzędu gontów, kiczek lub dachówki na dachu᾿: hrebin na dasi, to bыṷo może żeby witer ne braṷ totu soṷomu, abo cholera znaje do czoho to bыṷo SF36; hrebin radyły o, wыpuszczaṷo sia z desiat centometrы żeby ne ľaṷo RF55

gont ῾gont᾿: susikы bыły wełycz, ï to bыły robłenы z gontiṷ JCz22

blacha 1.῾blacha (np. do krycia dachu)᾿: to bľachom daṷno tiż krыły SF36; 2.῾(żeliwna) płyta pieca kuchennego, na której się gotuje᾿: a na bľasi paľatka faj sia pekṷo PM15; 3.῾blacha do pieczenia᾿, cyt. zob. piwmacowa blacha; 4.῾odkładnica pługa᾿: to bľacha kotra kṷaṷa skыbu, a do toj bľachы bыṷo dawane czeresṷo; jak bыṷo na bľasi bыṷa zemľa, to nohom kopnuṷ y zhornuṷ JCz22; bľacha po ruskы, a otkṷadnycia po polskы RP51, zdr. blaszka

kyczka ῾słoma skręcona w wiechcie coś na kształt zgiętego wpół powrósła do pokrycia dachu᾿:

 

ostrysznyk ῾wystająca część dachu᾿: to ostrysznyk jest hыn o, szto wystaje z dachu i można sia schowaty jak lije MP37

kalenycia ῾grzbiet dachu, kalenica᾿: kałenycia to masz toto o, tu do hory na dasi MP37

łata 1.῾kawałek tkaniny na dziurę, łata᾿: ṷatu pryonaczujesz do portok jak masz dziuru SF36; 2.῾podłużne przybite na krokwiach żerdzie, do których przybija się gonty lub dachówkę, czy snopki᾿: ṷatы sia nazywały, no bo to z żerdok tesały MP37

komyn ῾komin᾿: czeľusty, szto dыm yszoṷ do toj kapы, no i do komyna, bo komyn bыṷ nat tom kapom PM15

 
 
Srogie zimy i duże opady śniegu oraz konieczność pomieszczenia pod dachem sporej ilości siana sprawiły, że w Beskidzie Niskim domy posiadały dość charakterystyczne strome dachy. Do konstrukcji więźby dachowej używano krokwi – belek montowanych pod kątem od najwyższego punktu zwanego kalenicą aż do ścian nośnych, na których opiera się konstrukcja. Dach dawniej głównie czterospadowy, z czasem przeszedł w dwuspadowy. W tej części Beskidu Niskiego pokrycie dachowe w większości stanowiły gonty, rzadziej słoma, a później też blacha lub dachówka przymocowana na łatach i kontrłatach. Najwyższy rząd snopków, gontów lub dachówek często wystawał w charakterystyczny sposób, tworząc tzw. hrebin. Boki dachu zwane szczytami były w późniejszych czasach obite zazwyczaj szalowanymi, długimi deskami, które przyjmowały różną formę. Początkowo mocowano deski po skosie tak, że wzajemnie się nakrywały brzegami z góry na dół. W ten sposób deszcz szybciej spływał po ukośnej powierzchni bocznej ściany dachu. W miarę upływu czasu ukośne deski zastąpiono prostymi, pionowymi deskami. Tu z czasem wykształciła się swoista forma tworzonych artystycznych wzorów w dolnej części szalunku. Na brzegu dachu często znajdowały się szerokie okapy – małe daszki zasłaniające znaczną część ściany, chroniąc budynek przed wiatrem.